Zal Europe En Marche het politieke landschap in het Europees Parlement in beweging brengen?

Over één jaar zijn de Europees Parlementsverkiezingen. Naar die uitslag kijken veel Europa-watchers reikhalzend uit. Niet alleen maar vanwege de uitslag maar meer nog vanwege de mogelijke herschikking van het Europees Parlement.

De reden hiervoor is dat de pro-Europese Franse president, Emmanuel Macron, de mogelijkheid verkent om een eigen fractie te vormen. Macron zei eerder dat “Europa er democratisch op vooruit gaat als er een politieke herschikking plaats vindt” en dat “het mogelijk [is] om een eigen fractie te vormen en ik geloof dat Europese hervormers een roeping hebben om andere bewegingen rond zich te verenigen”. Een nieuwe fractie zou hiermee de dominantie van de twee grootste fracties in het Europees Parlement, de sociaal- en christendemocraten kunnen doorbreken. En Marche wil daardoor de nieuwe bepalende kracht in Europa worden.

Wie doet er mee?

In december was er sprake van een lijst van zeventig parlementariërs uit eenentwintig landen die zich achter het Europese project van Macron zouden scharen. De lijst zou gepresenteerd worden door Gilles Pargneaux, een Franse socialistische Europarlementariër. Dit bleek uiteindelijk bluf te zijn.

Niettemin, onderhoudt Macron in elk geval goede banden met de Spaanse partij Ciudadanos. Een woordvoerder van Macron zei op een bijeenkomst van deze links-liberale Spaanse partij dat “we deel [uitmaken] van dezelfde politieke familie en we de diagnose dat het oude tweepartijensysteem is uitgeput [delen]”. Ook de Italiaanse Democratische Partij, nu lid van de sociaaldemocratische fractie, staat dichtbij Macron.

Guy Verhofstadt, de Belgische liberaal en een zeer uitgesproken pro-Europese politicus, was aanwezig op de start van de Grand March for Brussel, de Franse huis-aan-huiscampagne waarin Macron en zijn campagnevoerders over Europa praten. Van een fusie van Europe En Marche met de liberale fractie in het Europees Parlement (ALDE) is nu nog geen sprake. Nadenken over fractievorming is volgens Verhofstadt “oude politiek”. Macron heeft aangegeven dat hij liever een nieuwe “fractie van progressieve Europese krachten” begint. Bij een bestaande fractie aansluiten staat haaks op zijn ambitie om de Europese politiek te transformeren. De Duitse liberalen vrezen dat een nieuwe fractie rondom Marcon kan leiden tot het uiteenvallen van de liberale fractie. Een andere partij, de Italiaanse Vijfsterrenbeweging, is door Frankrijk afgewezen als partner. Zij zouden te demagogisch, populistisch en Eurosceptisch zijn voor En Marche.

Het huidige landschap

Op dit moment, weergegeven in figuur 1, bestaat het Europees Parlement uit acht fracties: de grootste zijn de pro-Europese centrum-rechtse Europese Volkspartij die met name bestaat uit christendemocraten (in blauw). De tweede partij zijn de sociaaldemocratische en pro-Europese centrumlinkse Socialisten & Democraten (rood). Daarnaast is er de eerdergenoemde liberale pro-Europese middenfractie ALDE (geel). Ook is er een Groene fractie (in lichtgroen), een verbond van eurosceptische linkse partijen (in donkerrood), en drie eurosceptische rechtse fractieen rondom respectievelijk de Britse conservatieven, UKIP en Front National (in donkergroen, lichtblauw, oranje).

Het gevulde paarse rondje boven is En Marche. De grijze punten zijn partijen die niet in een fractie zitten.

We halen de positie over Europese integratie en de links-rechts dimensie uit de Chapel Hill Expert Survey. Dit zijn de posities die deze partijen hebben volgens experts. We kijken naar de EU integratie dimensie en de algemene links-rechts dimensie, die zowel sociaal-economische als sociaal-culturele items kan omvatten. We negeren hier de Britse partijen, omdat Groot-Brittannië uit de EU zal stappen voor de volgende verkiezingen. Met deze informatie kunnen we achterhalen welke fracties er logischerwijs gevormd kunnen worden na de verkiezingen van 2019. De toekomstige samenstelling van het Europees Parlement en van welke fracties er gevormd worden, is natuurlijk meer speculatie dan wetenschap. We kunnen hier echter juist wel vanuit een politicologisch perspectief systematische over nadenken.

Voor En Marche geldt bij fractievorming in de eerst plaats een ideologisch criterium, omdat dit belangrijk is bij het succesvol beïnvloeden van Europees beleid. Zij willen samenwerken met partijen die hun agenda delen. En Marche is een pro-Europese partij met een middenpositie op de algemene links-rechts dimensie . Zij zal naar bondgenoten zoeken die dit profiel delen. We kunnen de posities van de partijen in deze twee dimensionale ruimte gebruiken om systematisch te kijken welke partijen dichter en verder af van Macron staan.

Laten we En Marche en het pro-Europese en middengebied nader bekijken. Van drie partijen weten we dat ze genoeg in de buurt liggen van En Marche voor wederzijdse uitnodigingen: de Italiaanse Democratische Partij, het Spaanse Ciudadanos en de Vlaamse VLD. Deze zijn aan grafiek toegevoegd. De Italiaanse Democratische Partij staat vrij ver van En Marche af en er zijn meer dan zestig partijen die dichterbij En Marche staan dan deze Italiaanse centrumlinkse partij. Deze afstand is dus een redelijke schatting van welke fracties ideologisch gezien dicht genoeg bij En Marche staan om voor haar acceptabel te zijn. In de figuur zijn deze grenzen als een grote paarse cirkel ingetekend. Er zijn zes sociaaldemocratische partijen die dichterbij dan En Marche staan dan de Italiaanse Democratische Partij. Dit zijn twee sociaaldemocratische partijen uit Griekenland en één uit respectievelijk Spanje, Duitsland en Portugal en Luxemburg.  Meer dan de helft van de partijen die nu lid zijn van ALDE staan ook in deze zone. Bijna de helft van de leden van de christendemocratische EVP liggen in deze zone: het Poolse Burgerplatform waar president van Europese Raad Tusk lid van is, valt daaronder. Zonder meer de grootste partij die in deze zone staat is de Duitse CDU: centrumrechts en pro-Europees.

Leavers & Remainers

Veel partijen staan dus dichtbij En Marche. Maar zullen ze hun eigen fractie ook verlaten? Als de afweging puur inhoudelijk is, zullen partijen vertrekken als het middelpunt van de nieuwe fractie dichterbij hun eigen ideaalpunt is dan het middelpunt van de oude fractie. We nemen nu aan dat En Marche het middelpunt van de nieuwe fractie is. De huidige middelpunten van de sociaaldemocratische, liberale en christendemocratische fractie zijn weergegeven als sterren. Dit zijn gewogen gemiddelden, gebaseerd op het huidige zetelaantal. De sociaaldemocraten links van het midden, de liberalen net rechts van het midden en de christendemocraten weer verder rechts. Partijen die dichterbij En Marche staan dan het gemiddelde van hun fractie zijn weergeven met cirkels met een kruis er doorheen. Dit zijn drieëntwintig partijen waarvan elf christendemocraten, negen liberalen en twee sociaaldemocraten.

Hiertussen zitten D66 en Ciudadanos en vergelijkbare sociaalliberalen uit Zweden en Denemarken. Hieronder bevinden zich ook het Poolse Burgerplatform, en vergelijkbare ‘liberaal conservatieve partijen’ uit Letland en Bulgarije, aangevuld met christendemocraten uit Luxemburg, Italië, België, Malta en Tsjechië en de sociaaldemocraten uit Griekenland. Samen zijn deze groepen in het huidige Europees Parlement goed voor 79 zetels. Hoe groot deze partijen zullen worden in het toekomstige parlement is ook afhankelijk van de verkiezingsuitslag.

Macht of ideologie?

Of deze partijen die dus relatief dichtbij en Marche staan over zullen gaan, is maar zeer de vraag. Wij zijn er nu vanuit gegaan dat de afweging puur ideologisch is, maar macht speelt natuurlijk ook een rol. De christendemocraten zijn nu de grootste fractie in het Europees Parlement. Van een grotere fractie naar een kleinere fractie gaan betekent dat je macht verliest, wat een vertrek onaantrekkelijk maakt. Voor leden van de liberale fractie betekent overgaan naar En Marche de mogelijkheid om lid te worden van een grotere fractie. Hun overstap is waarschijnlijker. Er zijn nu eenentwintig zetels van liberalen die dichterbij En Marche staan dan bij de liberale fractie. Hun overstap is dus waarschijnlijker. Een breuk tussen de pro-Europese sociaalliberalen rondom En Marche en de meer eurosceptische en meer conservatief-liberale elementen, zoals de VVD en FDP is daarmee niet onwaarschijnlijk.

Een ding valt echter ook op: het middelpunt van de liberale fractie ligt in de zone die voor En Marche acceptabel is. Een samenvoeging van En Marche met ALDE zou een grotere verandering in het landschap van het Europees Parlement zijn dan een aparte groep rondom een Franse sociaal-liberale partij. Sterker nog: tussen 1994 en 1999 was er al zo’n fractie, de European Radical Alliance. Zeker als deze fractie ook in staat zou zijn om pro-Europese christendemocratische Europarlementariërs over te laten stappen, dan zou deze fractie mogelijk op meer dan 125 zetels in het Europees Parlement kunnen rekenen. De afstand met de sociaaldemocratische fractie (die nu 165 zetels heeft) wordt daarmee klein.

Kortom: vanzelfsprekend hangt veel af van de verkiezingsuitslag die nu nog onbekend is. Als En Marche met een redelijke delegatie in het Europees Parlement gekozen wordt, dan is de kans groot dat het politieke landschap daar wordt opgeschud: het zij omdat liberale fractie uiteenvalt of het zij omdat de liberale fractie aanzienlijk groeit.