Donald Trump wordt gezien als een Twitter-koning.[1] Op 18 februari, toen de voorverkiezingen nog volop gaande waren, schreef Amanda Hess voor het online magazine Slate een 11 pagina’s lang stuk over “How Trump wins Twitter”. Ook onze eigen Geert Wilders is heer en meester op Twitter. Op basis van deze prominente populistische Twitteraars wordt meestal de conclusie getrokken dat sociale media goed zijn voor populisten.
Maar is dat wel zo? Twitter heeft duidelijk ook nadelen voor iemand als Trump. Het Twittergebruik van Trump is vaak impulsief – iets wat hem verweten werd in het eerste presidentiële debat. Het online magazine Vox noemde zijn Twitter-optredens het begin van het einde. Ook een Twitter-rel tussen de (vroegere) kopstukken van de Belgische partij Vlaams Belang geeft aan dat de relatie tussen populisten en sociale media niet altijd positief is. Zijn sociale media goed of slecht voor populisten?
De kern van dit blog is dat sociale media een zegen en een vloek zijn voor populisten. Het medium is als instrument deels in hun voordeel, maar het brengt duidelijk ook gevaren met zich mee. Tijd dus om wat genuanceerder om te gaan met dit onderwerp.
Sociale media zijn snel en ongefilterd
Sociale media hebben enkele unieke eigenschappen (zie bv. dit stuk, of dit boek). Om een antwoord te geven op de vraag of populisten gebaat zijn met sociale media-gebruik zijn er twee eigenschappen in het bijzonder die relevant zijn.
Eigenschap 1. Sociale media zijn snel. Op sociale media kan je snel veel mensen bereiken. Vooral als je een schare trouwe en actieve volgers hebt, kunnen berichten gemakkelijk een sneeuwbaleffect teweeg brengen en de tijdslijnen van vele gebruikers overspoelen.
Eigenschap 2. Sociale media zijn ongefilterd. In tegenstelling tot traditionele massamedia ben je als politicus niet afhankelijk van een journalist die uiteindelijk je woorden ‘uit de context kan rukken’ of die je verkeerd kan citeren. Op sociale media kunnen politici hun verhaal ongefilterd (of ongezouten zoals sommigen zeggen) hun mening verkondigen. Daardoor kan iedereen zien wat de politicus echt zei. Dit geldt overigens vooral voor Twitter, waar boodschappen in de regel publiek zijn.
Driemaal sociale media als zegen voor populisten
Populistische partijen hebben in de regel eerder radicale beleidsposities. Dit soort posities wordt vaak tegengehouden door de ‘filteraars’ (journalisten). De journalist stelt kritische vragen, legt een frame op het verhaal van de politicus of laat de politicus helemaal niet aan bod komen (een zogenaamd media cordon sanitaire). Kortom, politici met een radicalere mening hebben op dit punt meer baat bij sociale media waar zij hun verhaal ongefilterd en ongezouten kwijt kunnen en waar niemand hen kan tegenhouden.
Omdat sociale media ongefilterd zijn, stellen zij populisten ook in staat om rechtstreeks in contact te treden met ‘het’ volk. Zo kunnen populisten meteen laten zien dat ze er echt zijn voor dat volk. Overigens vond Rebekah Tromble in recent onderzoek dat populistische politici in Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten net minder geneigd zijn om in contact te treden met burgers. Het lijkt er eerder op dat populisten een echo-kamer creëren waarin ze vooral hun eigen mening nog een keer horen. Ze treden in contact met ‘hun’ volk en niet zozeer met ‘het’ volk (al zal dit wellicht samenvallen in de hoofden van vele populisten…). Maar goed, het punt blijft wel staan dat populisten op sociale media gemakkelijk in contact kunnen treden met hun achterban.
Snelheid speelt ook een rol. Het is niet voor niets dat Geert Wilders zijn verkiezingsprogramma op Facebook bekendmaakte. De lengte van het programma (1 pagina) maakte het ook gemakkelijk te verspreiden en het programma werd gretig gedeeld op sociale media zoals Facebook en Twitter. Het vond daardoor zijn weg naar veel tijdlijnen van andere gebruikers. Populistische partijen hebben vaak een erg grote en actieve kern van volgers op sociale media (veel meer dan gematigde middenpartijen) en daardoor zijn ze beter in staat om de snelheid van sociale media te benutten.
Driemaal sociale media als vloek voor populisten
Omgekeerd hebben sociale media ook nadelen voor populisten. Het is een voordeel dat je als politicus ‘je eigen persbureautje’ hebt op Twitter waar je ongefilterd je mening op kwijt kan, maar dat vergt veel discipline. De politicus moet daarmee dus zijn eigen filter worden.[2] Soms gaat dat fout, zoals de eerdere voorbeelden van Trump aangeven. Deze ‘foute’ tweets creëren dan snel een sneeuwbaleffect. Ze worden eerder opgepikt door traditionele media omdat journalisten op Twitter vaak op zoek zijn naar tweets waarop ze een nieuwsbericht kunnen baseren. Populisten hebben radicalere meningen en deze worden sneller opgepikt door traditionele nieuwsmedia… maar tegelijkertijd lopen ze ook een grotere kans om hun foute tweets de volgende dag in de krant te zien. Meestal worden de tweets letterlijk getoond, zodat de populistische politicus ze ook niet kan ontkennen of claimen dat hij/zij verkeerd geciteerd is.
Dit probleem is nog groter wanneer het om de mindere goden gaat – de populistische backbenchers en vroegere partijtoppers. Populistische partijen zijn vaak hiërarchisch georganiseerde partijen. Dat is ook nodig omdat dergelijke partijen onder een vergrootglas liggen omwille van, wederom, hun radicalere beleidsposities. Afstemming tussen politici van dezelfde partij is voor elke partij belangrijk, maar is extra belangrijk voor populistische partijen. Onenigheden en conflicten tussen populistische politici, zoals in het Vlaams Belang voorbeeld, lopen de kans om meteen opgepikt te worden en veroorzaken sneller een sneeuwbaleffect. De meeste partijleiders zijn professioneel genoeg om te weten wat kan en niet kan, maar de backbenchers en vroegere partijtoppers hebben hier vaker moeite mee.
Waarom zijn populisten gevoeliger voor een negatief sneeuwbaleffect? Geert Wilders heeft het grootste aantal volgers van alle Nederlandse politici. Dat is niet alleen maar omdat hij een grote schare volgelingen heeft. Hij wordt gevolgd door vriend én vijand.[3] Wanneer een populistische politicus zoals Wilders een foute tweet plaatst, zorgt deze groep actieve tegenstanders ervoor dat de tweet snel een sneeuwbaleffect veroorzaakt. De snelheid van sociale media zorgen er ook voor dat dergelijke tweets moeilijk te corrigeren zijn – vooral als men eerst een strategie wil uittekenen om met het probleem om te gaan. Als de populist snel en impulsief reageert loopt hij/zij de kans om net als Trump in een steeds penibelere situatie te manoeuvreren.
Conclusie: Twitter is geen populist paradise
In Nederland hebben we de neiging om te denken dat Twitter en sociale media in het algemeen alleen maar positief zijn voor populistische politici. Dit is wellicht te wijten aan het succes van Wilders op Twitter. Echter, populisten waren al succesvol voor sociale media, en zullen dat ook blijven na sociale media. Op sommige punten lijken dergelijke media inderdaad op het lijf geschreven van populisten, maar op andere punten niet.
Wilders is eerder de uitzondering dan de regel: hij is een gedisciplineerd politicus die zijn partij strak in de hand heeft. Andere minder gedisciplineerde politici zoals Trump tonen aan dat Twitter niet alleen maar een populist paradise is.
Uitsmijter
Dan nog een uitsmijter uit het eerste TV-debat (bron) waarin Clinton Trump’s Twitter-gedrag tegen hem gebruikt:
“His cavalier attitude about nuclear weapons is so deeply troubling,” (…) “It is the number one threat we face in the world” (…) “It becomes particularly threatening if terrorists ever get their hands on any nuclear material so a man who can be provoked by a tweet should not have his fingers anywhere near the nuclear codes as far as I think anyone with any sense about this should be concerned.”
Foto: Donald Trump speaking at CPAC 2011 in Washington, D.C., door Gage Skidmore, License
[1] Je kunt je overigens de vraag stellen of Trump een populist is, maar goed dit terzijde.
[2] Overigens: Trump lijkt slechts deels zijn eigen tweets te sturen.
[3] Al worden die ‘vijanden steeds vaker door hem geblokkeerd…
Het is nog maar de vraag of Team Donald wel zo ongedisciplineerd is. Vervolgens kun je je afvragen of zijn (vermeende) gebrek aan discipline nu zo erg is. Van Wilders is de afgelopen jaren vaak geconstateerd dat hij duidelijke taal spreekt en de kiezers die hij wil bereiken, ook daadwerkelijk bereikt. Mensen die gaan voor een ‘populistische’ politicus doen dat doorgaans omdat hun kandidaat niet met meel in de mond praat. Met meel in de mond praten wordt nog sterker veracht dan draaien – ook Wilders en Trump kunnen van standpunt veranderen, of in de weerbarstige praktijk van het politieke handwerk (ogenschijnlijk) inconsistente beslissingen nemen.
Naar de aard van het medium verschijnen op Twitter vaak provocerende en rabiate tweets. Twitter moet dan ook worden gezien als een podium voor debat. Wel eens een echt debat bijgewoond? De Vlamingen zijn er vaak beter in dan wij. Enkele jaren geleden was ik ‘live’ bij een debat in Antwerpen bij te wonen tussen Filip de Winter, een haatbaard en een groenlinks-achtige politica. Zonder het in alles met de eerste eens te zijn, daar heb ik van genoten.
Tweets die echt niet kunnen worden juist ook door politici van gevestigde partijen geplaatst. De PvdA is berucht. Menigmaal heeft een tweet van een onderknuppel uit die partij (een raadslid bijvoorbeeld) tot terugtreden uit functie geleid, al dan niet tijdelijk. De Amerikaanse situatie ken ik eerlijk gezegd amper, in die zin dat ik weinig weet over bizarre tweets uit het kamp van de Damnocrats. Overigens ben ik van mening dat de Clinton-dynastie vernietigd moet worden.
Beste Dick, Dank voor je reactie.
@1. Een deel van de tweets door Trump zijn door zijn campagne-team gestuurd en een deel van de tijd is Trump inderdaad gedisciplineerd (het equivalent van ongeveer 40 minuten televisiedebat). Echter, het zijn de momenten waarop hij full on Diederik Samson gaat op Twitter (u weet wel, de hele nacht emotionele tweets sturen) waar ik het over heb.
Veel partijen hebben een aantal regels inzake discipline op Twitter: nooit ’s nachts twitteren, niet twitteren met een glaasje op, eerst tot tien tellen etc. Dat zijn net de tweets die de aandacht trekken, net zoals zijn weigering te beloven de uitslag te erkennen of zijn ‘such a nasty woman’ opmerking. Deze momenten van ongedisciplineerdheid overschaduwen al de andere (omwille van de argumenten uit het stuk).
Er valt best wel wat af te dingen op Clinton, zij is geen sterke kandidate en zou mogelijk door een andere tegenstander wel te verslaan zijn geweest. Dat is inderdaad cruciaal:
@2. Ik ben het deels met je eens: het ongezouten element van sociale media is absoluut in het voordeel van populisten. En dergelijke commentaren doen het goed bij zijn basis en hebben hem de primaries door geholpen. Echter, die groep kiezers is te klein om de verkiezingen te winnen. Het gaat enkel en alleen om de undecided voters op 8 november. Die overtuigde Republikeinen stemmen toch wel (ze haten Clinton net als jij).
Misschien komt Trump terug, maar als de peilingen ook maar enige waarheid in zich dragen (en dat doen ze meestal vanaf een 4% kloof), dan ziet het er uit dat Trump niet enkel verslagen wordt, maar ook electoraal vernederd wordt. Dat kan niet de bedoeling geweest zijn…
@3 Foute tweets van middenpartijen worden inderdaad ook opgepikt, maar sneller en massaler wanneer het gaat om populisten omdat zij meer in de gaten worden gehouden door grote scharen actieve ‘vijandelijke’ volgers. Ze liggen kortom niet alleen meer onder het vergrootglas maar trekken ook meer actieve tegenstanders aan op sociale media (cf. derde argument ‘vloek’).
Beste Kristof,
Ik reageer nog even kort op een enkel punt. Vooropgesteld: ik ben geen geschoold politicoloog, statisticus of socioloog; slechts ervaringsdeskundige en generalist (ik werkt(e) als journalist en redacteur).
De uitspraken/tweets van Trump over de waarde die hij hecht aan de uitslag neem ik blijkbaar serieuzer dan jij. Daar zijn goede redenen voor. Ik heb daar ook een blog over geschreven voor Veren of Lood. Verder denk ik de eindspurt minimaal een nek-aan-nek race wordt, en dat Clinton zeker niet ruim zal winnen – als ze al gaat winnen. Hangt het af van hertelling in een of meer staten of counties, dan zijn de rapen goed gaar. God bless America…
Moeten we na de uitslag van de verkiezingen dit artikel met een korreltje zout nemen omdat we hebben gezien dat Trum de verkiezingen toch heeft gewonnen en z’n “uitsmijters” misschien toch minder of geen invloed hebben gehad op het electorale resultaat
*Trump