• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Zijn #Teevendeal en #HetLek werkelijk zo schadelijk voor het vertrouwen in de politiek?

door Tom van der Meer 18/12/2015 4 Reacties

Na elk politiek of juridisch schandaal is het vaste prik. In de Tweede Kamer en in de media wordt steevast geconcludeerd dat het schandaal het vertrouwen in de politiek schaadt. Tijdens het debat over het onderzoek van de commissie-Oosting naar de #Teevendeal van woensdagavond brachten Pechtold (D66), Wilders (PVV), Roemer (SP), Kuzu (groep Kuzu/Ozturk) en – wat minder direct – Van der Staaij (SGP) dit argument in stelling. En dit debat was geen uitzondering.

Maar zijn die schandalen nu werkelijk zo schadelijk voor het vertrouwen in de politiek?

 

Meestal korte dip, snel herstel

Het korte antwoord is: in principe niet. Schandalen kunnen op de korte termijn wel degelijk leiden tot een dip in het vertrouwen van burgers in de politiek. Maar over het algemeen herstelt dat vertrouwen zich binnen enkele weken of maanden van die dip. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook na de grote ophef rond de Schiedammer Parkmoord in september 2005. Na een dip in september was het vertrouwen in de rechtsstaat in december alweer teruggekeerd op het niveau dat het in juni had. Evenzo kon nagenoeg elk kabinet sinds 2002 bij aanvang rekenen op hetzelfde niveau van vertrouwen, zo blijkt uit cijfers van TNS Nipo.

 

Wanneer corruptie endemisch wordt

Schandalen hebben pas een langdurig schadelijk effect wanneer ze endemisch worden, de kern van de politiek raken, omvattender zijn dan een enkele politicus of partij, en wanneer ze zowel de regering als de oppositie besmetten (zo suggereren verschillende onderzoeken, onder andere hier).

Internationaal zijn er verschillende voorbeelden van endemische schandalen. De VS herstelden zich nooit van de vertrouwenscrisis na verschillende politieke moorden, de Vietnam-oorlog, en het Watergate-schandaal. In België verdween het vertrouwen in de politiek in de tweede helft van de jaren 90 nagenoeg volledig als gevolg van een reeks schandalen (zoals het Agustaschandaal en de Dutroux-affaire). In Hongarije daalde het vertrouwen jarenlang nadat in 2006 audio-opnames van de premier uitlekten waarin hij breed uiteenzette: “Geen land heeft het zo verpest als wij. (…) We hebben in de afgelopen 18 tot 24 maanden overduidelijk gelogen. Het was volkomen helder dat wat wij zeiden niet klopte”. In het Verenigd Koninkrijk bleef het vertrouwen in het parlement lange tijd op een laag niveau nadat in 2008/2009 het bonnetjesschandaal aan het licht kwam.

In Nederland zijn we wellicht zo verwend, dat Het Lek (vorige maand volgens een glunderende Frits Wester ‘het schandaal van de eeuw’, inmiddels weer stil) en de Teevendeal groter lijken dan ze misschien zijn. Anders dan het Britse parlement bleken foute declaraties van Nederlandse parlementariërs vooral klein bier.

Schandalen, foute declaraties, lekken, en doofpotten zijn niet goed te praten. Ze zijn slecht voor de democratie en de rechtstaat. Ze schaden het aanzien van de politiek. Maar de incidenten in Nederland zijn niet het type schandaal gebleken dat op langere termijn werkelijk ondermijnend heeft gewerkt voor het vertrouwen.

 

Kiezers slaan aan op andere gebeurtenissen

Dat betekent overigens niet dat Nederlandse kiezers niet reageren op feitelijke ontwikkelingen. Het (relatief hoge) basisniveau van vertrouwen in de politiek weerspiegelt de lage corruptie en het proportionele kiesstelsel. De fluctuaties rond dat basisniveau worden primair ingegeven door economische prestaties, verkiezingen (die een korte boost geven aan het vertrouwen) en incidenten. Die incidenten zijn in Nederland niet zozeer de schandalen, maar vooral externe gebeurtenissen (een korte stijging na 9/11), een responsief imago (de 100-dagentour van Balkenende IV), en daadkrachtig opereren (de overname van ABN Amro).

 

Komt te voet en gaat te paard?

Kuzu kwam in het debat van woensdagavond met een ander cliché dat in we in dit soort debatten vaak horen: Het vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Het is een interessant gezegde. Maar of het klopt, is maar de vraag. Wellicht zijn de schandalen niet groot genoeg geweest om het in Nederland echt te testen. Maar de ontwikkelingen tijdens Balkenende II, III en IV suggereren dat vertrouwen in de politiek zich razendsnel kan herstellen. Het impopulaire kabinet Balkenende II/III zag een forse toename van het vertrouwen toen de economie aantrok. De 100-dagentour en de overname van ABN Amro leidden tot enorme pieken (om tussentijds ver weg te zakken).

Misschien meten die cijfers iets anders dan wat de parlementariërs werkelijk verstaan onder vertrouwen in de politiek. Meer een imago dan een diepgewortelde houding. Maar zelfs de algemene tevredenheid met het functioneren van de democratie is op de (middel)lange termijn niet gevoelig gebleken voor de Nederlandse schandalen.

Filed Under: Civil society Tagged With: het lek, politiek vertrouwen, schandaal, schandalen, teevendeal

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. tjark reininga says

    18/12/2015 at 09:18

    eigenlijk is de discussie over ‘HET VERTROUWEN IN DE POLITIEK’een merkwaardig fenomeen.
    want waarom zou ik politici vertrouwen van wie ik weet, dat ze mijn idealen niet delen, maar die met alle middelen willen bestrijden? waarom mag ik van kiezers die een andere keuze maken dan ik verwachten, dat zij accepteren dat politici die mijn keuze delen doordat zij een kleine meerderheid vormen onze idealen verwezenlijken (en dus die van hen bestrijden)? retorische vragen wellicht, maar wezenlijk voor het principe van het democratisch bestuur. en dat wordt vaak vergeten.
    want veel politici vinden het lastig uit te leggen, dat in ons land van minderheden overheidstaken door compromissen worden gedefinieerd en mede daardoor vaak de idealen van allen lijken te negeren. en journalisten lijken daarmee nog meer moeite te hebben, al dan niet geholpen door politici die het belang onderkennen van een in hun straatje passende uitleg in de media.
    het ene dilemma is, dat de democratisch bestuurde overheid zaken moet doen (SIC!) met partners die vanuit heel andere principes geleid worden. en ondanks democratische wisselingen in het bestuur voor hen betrouwbaar moet blijven. het andere is, dat wij kiezers ons moeten blijven realiseren, dat de politici waarin wij vertrouwen hebben hun zegen brengende taak alleen kunnen doen samen met anderen, in wie anderen vertrouwen. en het is vaak lastig, zeker in onze plurale samenleving, alle geluiden voldoende te horen. en te honoreren.

    Log in om te reageren
    • Jantine Oldersma says

      23/12/2015 at 10:38

      De vraag is inderdaad of deze vraag niet zo algemeen is dat hij weinig zegt. We weten dat de antwoorden schommelen en ongeveer hoe, maar verder blijft duister wat precies bedoeld wordt. Ik zou het zelf ook moeilijk vinden hier een goed antwoord op te geven: ik heb geen vertrouwen in ‘de’ politiek, maar veel vertrouwen in sommige politici. Andere beschouw ik juist als gevaarlijke warhoofden of gewoon als gevaarlijk.
      Verder denk ik toch dat zowel het onderwijs als de pers debet zijn aan de kloof tussen hoger en lager opgeleiden: politicologen hebben verzuimd zich een plaats te veroveren in het lager en middelbaar onderwijs en veel journalisten vinden het al helemaal moeilijk om te gaan met pluralisme. Ze blijven iedere vorm van compromise hardnekkig afschilderen als ‘verraad’ of ‘een nederlaag’.

      Log in om te reageren
  2. Joes de Natris says

    19/12/2015 at 13:13

    Interessante post. Ik vroeg mij af, is er nog een verschil tussen opleidingsniveaus, en politieke voorkeuren qua politiek vertrouwen?

    Log in om te reageren
    • Tom van der Meer says

      19/12/2015 at 13:22

      Zeker!
      In Nederland hebben hogeropgeleiden meer vertrouwen dan lageropgeleiden, maar dat is in zeer corrupte landen juist andersom. Zie http://stukroodvlees.nl/vertrouwen/kritische-burgers-wanneer-hebben-hoger-opgeleiden-juist-meer-wantrouwen-in-de-politiek/
      Qua politieke voorkeuren: aanhangers van extremere partijen hebben in beginsel minder vertrouwen in de politiek dan aanhangers van middenpartijen. Maar dat hangt ook deels af van de samenstelling van de regering: wanneer jouw partij in de regering zit, stijgt het vertrouwen, en vice versa. Zie http://stukroodvlees.nl/vertrouwen/nederlandse-kiezer-is-goede-verliezer/

      Log in om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

De vrijheid om tolerant te zijn

Wat doet Wilders op de PVV poster voor de Provinciale Statenverkiezingen?

Creëer conflict in de coalitie!

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes: de radicaal-rechtse ruimte

Over anderhalve week stemmen we voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Waar zullen we – … [Lees verder...]

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in