In een recent Quote-interview zei Twee Kamerlid Thierry Baudet het volgende: ‘Het is eigenlijk normaal voor een vrouw om een beetje linksig te zijn. Dan ontmoet ze een man die gewoon rechts is, en dan zegt ze: nou, die heeft ook wel gelijk. Eerst krijg je wat linkse praatjes, en dan zeg jij hoe het echt zit, en dan zegt zij: oké, dat is ook wel waar.’
Thomas Rueb van het NRC Handelsblad vroeg mij via e-mail om bij te dragen aan een antwoord op de vraag of zo’n uitspraak ook kan worden onderbouwd dan wel verworpen met onderzoek. En hoewel het niet verstandig is om als politicoloog op elke uitspraak over politiek te reageren, moet ik toegeven dat ik in dit geval niet direct wist waarom ik de uitspraak onjuist vond. Ik schreef Thomas na wat nadenken en literatuur zoeken een kort antwoord. In het NRC van dinsdag 2 mei stond zijn versie van de fact-check.
Hieronder een iets uitgebreidere analyse die ik schreef na een wat langere zoektocht naar empirisch onderzoek over dit onderwerp. Om een goed antwoord te geven op de vraag of Baudet hier een uitspraak heeft gedaan die in algemene zin hout snijdt, moeten we eerst de bewering wat verhelderen. De bewering van Baudet bestaat uit ten minste drie delen.
Ja, vrouwen zijn tegenwoordig relatief linkser dan mannen
In het eerste deel staat dat vrouwen ‘een beetje linksig’ zijn. Als mensen wordt gevraagd zich op een links-rechtsschaal te plaatsen, plaatsen vrouwen zich dan gemiddeld linkser dan mannen?
Ja, dat doen ze. In het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) zijn de verschillen uiterst klein: op een 11 puntschaal gaat het gemiddeld om 0,3 punten verschil, maar dat verschil is significant. En dat is niet alleen het geval in Nederland. In de VS is de steun voor democraten onder vrouwen bijvoorbeeld relatief groter dan onder mannen en democraten worden over het algemeen ‘linkser’ gevonden. In een onderzoek uit 2000 van Ronald Inglehart en Pippa Norris op basis van World Values Studies wordt dat bijvoorbeeld bevestigd voor een nog grotere groep geïndustrialiseerde landen.
De bewering dat ‘vrouwen zijn gemiddeld genomen tegenwoordig relatief wat linkser dan mannen’ wordt in onderzoek dus wel bevestigd. Overigens klopt die observatie tegenwoordig wel (en in vrij veel landen), maar tot in de jaren zeventig was dit niet het geval. Toen waren vrouwen juist relatief iets rechtser en conservatiever dan mannen.
Ja, tijdens een huwelijk zijn vrouwen iets rechtser
Het tweede deel van de bewering van Baudet is dat vrouwen na het huwelijk (of meer precies in een heteroseksuele relatie) rechtser worden. Dit deel van de bewering is natuurlijk lastiger te onderzoeken dan de stelling dat vrouwen relatief iets linkser zijn. Op basis van gegevens van het Nationaal Kiezersonderzoek blijkt dat de links-rechts verschillen tussen ongetrouwde mannen en vrouwen inderdaad wat groter zijn dan tussen getrouwde mannen en vrouwen. Het gaat om substantieel marginale verschillen, maar getrouwde vrouwen zijn significant inderdaad iets rechtser en minder verschillend van mannen, dan ongetrouwde vrouwen. Maar het kan bijvoorbeeld best zo zijn dat rechtse vrouwen eerder trouwen dan linkse vrouwen. Dan krijg je ook dergelijke verschillen. Verder speelt ook leeftijd of generatie een rol. Je zou met wat uitvoeriger data-analyses rekening kunnen houden met dit soort factoren, maar eerlijk gezegd betwijfel ik of dat een valide schatting oplevert van een huwelijk. Dat neemt niet weg dat bijvoorbeeld Coffe en Need wel een poging doen en tot de conclusie komen dat getrouwde mannen en vrouwen vaak vergelijkbare politieke opvattingen hebben omdat ze daarbij rekening houden bij het kiezen van een partner en omdat ze elkaar wederzijds beïnvloeden.
Om het tweede deel van de bewering van Baudet goed te onderzoeken, heb je gegevens nodig over de links-rechts positie van vrouwen in de tijd en moeten we nagaan of die positie van vrouwen verandert na een huwelijk met een man. Huwelijken met vrouwen zouden volgens de interpretatie van Baudet dat effect niet moeten hebben. In Nederland bestaan dat soort data bij mijn weten niet. Je moet namelijk panel-data hebben (dezelfde personen door de tijd volgen) die een behoorlijke periode bestrijken. Met een panel van een paar jaar (zoals beschikbaar in de LISS data set), of bijvoorbeeld twee verkiezingen (NKO in een paar jaren) kom je er niet. Het aantal vrouwen dat ergens halverwege zo’n periode trouwt is simpelweg te klein en de betrouwbaarheid van de meting van de links-rechtspositie te gering.
Uit Amerikaans onderzoek blijkt echter dat die verandering in links-rechts positie niet helemaal uit de lucht gegrepen is. Zo melden Lena Edlund en Rohini Pande dat de steun voor de Democraten in de VS onder vrouwen die trouwen (met een man) iets afneemt, en na scheiding weer toeneemt. Ook in dit onderzoek van Kent Jennings en Stoker wordt duidelijk dat politieke voorkeuren na een huwelijk veranderen. Het lijkt er in dat onderzoek zelfs op dat de invloed van mannen op de opvattingen van vrouwen iets groter is, dan de invloed van vrouwen op mannen. Maar dat hangt af van het precieze thema waar je naar kijkt.
Nee, gehuwde vrouwen worden niet rechtser doordat mannen het even uitleggen
Het derde deel van de bewering van Baudet is dat vrouwen rechtser worden, omdat ze inzien dat de man eigenlijk ‘gelijk’ heeft (‘dan zeg jij hoe het echt zit, en dan zegt zij ‘oke dat is ook wel waar’). Het mechanisme waar Baudet op doelt, is gebaseerd op het idee dat rechts het bij het rechte eind heeft en links niet en dat iets meer inzicht (verschaft door de man) vrouwen doet inzien dat ze ongelijk hadden.
Nu worden concepten als ‘links’ en ‘rechts’ meestal gezien als uitingen van verschillende opvattingen over hoe de wereld er uit zou moeten zien en niet als uitingen van hoe die wereld er feitelijk uit ziet. Links en rechts zijn vooral opvattingen, geen uitingen van kennis. Maar een dieper inzicht in de situatie van de wereld kan mensen natuurlijk ook andere opvattingen geven over hoe de wereld er uit zou moeten zien. Normatieve opvattingen worden deels gebaseerd op kennis over de wereld. Maakt dan meer kennis mensen inderdaad rechtser, zoals Baudet lijkt te impliceren? En is het (gemiddeld) zo dat die kennis van mannen afkomstig is?
Als de bewering klopt zouden mensen met een hoog IQ (of als benadering daarvan: mensen met een hoge opleiding) gemiddeld genomen ook rechtser zijn. Maar het tegenovergestelde blijkt het geval: een hogere opleiding en een hoger IQ gaan juist samen met relatief linkse opvattingen. Zie bijvoorbeeld in dit artikel van Weakliem.
De reden? Het belang van belangen
Er lijkt dan ook een veel simpeler verklaring voor het ‘verrechtsen’ van vrouwen die trouwen. Opvattingen en belangen van vrouwen die niet zijn getrouwd verschillen van de belangen en opvattingen van vrouwen die wel getrouwd zijn. Zo maakt een scheiding vrouwen nog steeds in relatief veel gevallen afhankelijk van staatssteun. En in de Amerikaanse context, waarin opvattingen over abortus een belangrijke rol spelen, zijn ongetrouwde vrouwen afhankelijker van vrijheid van keuze dan vrouwen die getrouwd zijn. Ook zijn partners die een gezamenlijk huishouden hebben, minder gevoelig voor plotselinge veranderingen in de arbeidssituatie van een van de twee, waardoor het belang van steun door de staat afneemt. Deze verklaring past veel beter op allerlei verschillen tussen mannen en vrouwen die we zien en verklaart ook waarom vrouwen die scheiden juist weer wat linkser worden. Ook lijken ouders met dochters iets linkser dan ouders met zonen. Dat valt goed te verklaren uit het idee dat belangen van vrouwen nu eenmaal wat anders liggen (gemiddeld) dan belangen van mannen.
Kortom, vrouwen zijn relatief iets linkser dan mannen, worden waarschijnlijk iets rechtser als ze trouwen, maar dat komt waarschijnlijk niet omdat mannen ze na het huwelijk even uitleggen hoe het feitelijk in elkaar zit (gezien de opleidingsverschillen tussen mannen en vrouwen denk ik eerder dat vrouwen iets zullen moeten uitleggen aan hun echtgenoten). Het ligt meer voor de hand dat hun belangen nu eenmaal veranderen als ze in het huwelijk treden. Deze verklaring is simpeler en sluit beter aan bij een aantal andere waarnemingen die samenhangen met verschillen tussen mannen en vrouwen.
OMG, stop it!
Mogen vrouwen helemaal niet meer individuen zijn? Moeten ze voor altijd een “groep” zijn die zus of zo is? Moeten alle feministen precies hetzelfde denken om serieus genomen te worden door sexisten? Ja, er zijn rechtse vrouwen, en ja, er zijn linkse vrouwen. En ja, er zijn ook vrouwen die hun mening door de jaren heen veranderen. Kunnen we aub onderzoeken waarom zoveel mannelijke politici nog steeds verdomme denken dat vrouwen geen diversiteit kennen en dat ook nog eens en plein public uitten in plaats van zich te schamen voor hun kortzichtigheid?
De reden is simpel. Vrijwel iedereen wordt rechtser naarmate men ouder wordt. Vrouwen zijn iets linkser omdat linkse partijen meer opkomen voor vrouwen.
Dat hoog-opgeleiden minder rechts zijn, komt omdat zij in medelanders minder een bedreiging zien en de meeste medelanders wonen niet in hun wijken. Omdat medelanders eerder laag-opgeleid zijn, zijn zij eerder een concurrent voor laag-opgeleide Nederlanders.