Frank de Boer, de huidige trainer van Ajax, wordt regelmatig de hemel in geprezen. En dat is niet zo vreemd. Na zijn aanstelling als hoofdcoach van Ajax in 2010 wist hij de club uit een diep sportief dal te trekken en in 2011, 2012, 2013 en 2014 kampioen van Nederland te maken. In 2013 en 2014 kreeg hij mede daarom de Rinus Michels Award voor beste Nederlandse voetbalcoach. Ook buiten Nederland wordt het vakmanschap van De Boer regelmatig geroemd. Hij wordt bovendien al jaren aan verscheidene Europese topclubs gelinkt.
Maar dit jaar werd Ajax voor het eerst in de carrière van De Boer géén kampioen. De aanval op de Ajax-coach lijkt nu geopend. Ajax zou saai spelen, er zou slecht ingekocht zijn, en De Boer zou zijn spelers niet meer kunnen motiveren.
De vraag die hier naar voren komt is simpel: was De Boer inderdaad zo bijzonder en doet hij het nu inderdaad zo slecht? Of is er iets anders aan de hand? Om dit te onderzoeken hebben we de resultaten van De Boer eens naast die van de andere kampioenen van de afgelopen jaren en naast die van eerdere trainers van Ajax gelegd. (We zijn daarbij teruggegaan tot 1998, een jaar dat een natuurlijk ijkpunt vormt voor Ajax omdat er in dat jaar een eind kwam aan de succesvolle jaren onder Louis van Gaal.)
De resultaten laten zien dat beide conclusies nuance behoeven. Frank de Boer is over het algemeen een heel gemiddelde Ajax coach gebleken. Bovendien draait hij dit jaar een vrij gemiddeld seizoen voor zijn doen. Wat wel is veranderd? De concurrentie presteert dit jaar voor het eerst sinds De Boer de scepter zwaait in Amsterdam niet meer ondermaats. En dat maakt in de voetballerij nogal wat uit.
Veel punten?
Laten we beginnen Frank de Boer te plaatsen tussen de kampioenen van de afgelopen jaren. In Figuur 1 hebben we het totaal behaalde puntenaantal weergegeven van de teams die sinds 1998 kampioen zijn geworden van de Eredivisie. Het gemiddelde aantal punten waarmee de kampioenschaal is binnengehaald is 81 (weergegeven met de zwarte verticale lijn). Uit de grafiek blijkt duidelijk dat De Boer nooit bij dit aantal in de buurt is gekomen. In 2011 haalde hij 73 punten, in 2012 en 2013 76 punten en in 2014 slechts 71 punten. Zelfs het hoogste aantal punten dat De Boer heeft weten te behalen (76) is nog altijd 5 (!) minder dan het gemiddelde aantal dat ‘normaal’ nodig is voor het kampioenschap. Ter vergelijking: kampioen PSV staat inmiddels al op 85 punten en wordt daarom voorzichtig geprojecteerd op een totaal aantal punten van 88 dit jaar. We hebben ook gekeken naar het gemiddelde aantal punten van de top 5 over die jaren (niet opgenomen in de grafiek), en hieruit blijkt dat De Boer gemiddeld ongeveer het aantal punten behaalt van de gemiddelde nummer 2 in de Eredivisie sinds 1998. Kortom, onder gemiddelde omstandigheden zou De Boer in geen van de afgelopen vijf jaar kampioen zijn geworden. Deze jaren waren echter niet gemiddeld en dus heeft De Boer vier titels achter zijn naam staan.
Figuur 1: Puntentotaal van kampioen (zwarte lijn is gemiddelde)
Maar hoe deed De Boer het dan ten opzichte van eerdere Ajax-coaches? Om dit te onderzoeken hebben we in Figuur 2 het gemiddelde aantal behaalde punten in de Eredivisie weergegeven voor alle Ajax-trainers sinds 1998. Het gemiddelde aantal punten dat is behaald door deze trainers is 71 (opnieuw weergegeven door de zwarte verticale lijn). Uit de grafiek wordt duidelijk dat De Boer maar net boven het gemiddelde scoort. Hij presteert daarmee duidelijk minder dan maar liefst 5 andere trainers. Meest saillant is wellicht dat verschillende coaches die meer punten haalden dan De Boer over het algemeen worden gezien als mislukte Ajax-trainers. Denk bijvoorbeeld aan Henk Ten Cate en Martin Jol. Onder De Boer prijken enkel de namen van trainers die veel Ajacieden het liefst zo snel mogelijk zouden willen vergeten. Wederom lijkt De Boer dus niet zo goed te presteren. Sterker, als we kijken hoe het trainers verging met soortgelijke puntenaantallen (of zelfs nog meer), dan is de kritiek op De Boer dit jaar misschien wel meer in overeenstemming met de prestaties dan de lof die hem toekwam in de afgelopen jaren.
Figuur 2: Puntentotaal van Ajax-trainers (zwarte lijn is gemiddelde)
Attractief voetbal?
Sommige Ajax-fans zullen bij het zien van deze resultaten hun schouders ophalen. Het gaat hen niet om het totale aantal behaalde punten of zelfs het kampioenschap, maar om de schoonheid van het Ajax-voetbal. Hoewel het lastig is om vast te stellen hoe ‘mooi’ Ajax voetbalt, denken wij dat het aantal gemaakte doelpunten een heel aardige indicatie geeft. We hebben daarom bekeken of De Boer zich dan wel onderscheidt met betrekking tot de hoeveelheid ballen die zijn spelers in het doel van de tegenstander hebben weten te trappen. Het antwoord: ja, hij onderscheidt zich. Maar niet op een positieve manier. Figuur 4 laat zien dat het gemiddelde aantal doelpunten van Ajax sinds 1998 82 bedraagt. Olsen en Jol zitten daar met respectievelijk 112 en 106 goals flink boven. Onder De Boer moest de tegenstander gemiddeld per jaar slechts 72 ballen uit het net vissen. Dit betekent dat als het op attractief voetbal aankomt, De Boer negatief uitblinkt. Zelfs trainers als Adriaanse, Koster en Van Basten hebben aan het roer bij Ajax het publiek meer weten te vermaken.
Figuur 3: Gemiddeld aantal doelpunten (zwarte lijn is gemiddelde)
Zo goed als het dus niet was, zo slecht is het nu ook weer niet
Ondanks alle lof blijkt dat De Boer een vrij gemiddelde resultaattrainer is die zijn ploeg weinig attractief laat voetballen. Dit zou natuurlijk ook (gedeeltelijk) kunnen komen doordat de spelersgroep van nu minder sterk is dan het Ajax van een paar jaar geleden. Dat kan zo zijn, maar een trainer is ook (in ieder geval mede)verantwoordelijk voor het aantrekken van spelers. Ook daar is De Boer niet succesvol in gebleken.
Maar aan de andere kant, de kritiek die hem nu steeds meer ten deel valt is ook niet geheel terecht. Uit de resultaten blijkt dat hij met het huidige puntenaantal in de voorgaande vijf jaar gewoon kampioen was geworden. Zo goed als het dus niet was, zo slecht is het nu ook weer niet. Het grote verschil is dat de concurrentie weer naar behoren presteert en dat is nu net één van de dingen die je De Boer niet kan verwijten.
De logica van het voetbal
Wat verder opvalt is dat beleidsmakers in het voetbal zelden de statistieken op een rij lijken te zetten. Als ze dit wel zouden doen zouden ze zien dat alle trainers die zonder ervaring bij Ajax zijn begonnen (en dat is dus inclusief De Boer) onderaan de lijsten bungelen. Waarom stelt Feyenoord dan toch een beginnende coach aan en wordt over Jonk gesproken als natuurlijke opvolger van De Boer? Ondanks het succes van Cocu en de schijnbare successen van De Boer, lijkt dit geen weldoordachte strategie te zijn. Een snelle blik op Figuur 2 onthult ook dat Blind één van de minst succesvolle Ajax-coaches van de afgelopen 15 jaar is geweest. Toch is hij de beoogde nieuwe bondscoach van het Nederlands Elftal. Wederom, enige logica is hier niet in te ontdekken. Laten we het de logica van het voetbal noemen.
Klopt helemaal, tot grote frustratie van bijvoorbeeld Martin Jol die elk jaar wel in een interview roept dat met het aantal punten dat hij haalde je normaal gesproken altijd kampioen was geworden. Uiteindelijk gaat het om wie er aan het eind bovenaan staat, met hoe weinig punten ook (denk aan Ajax 1990). Wat De Boer wel heeft gepresteerd is Ajax vertrouwen teruggeven en van een zich ontwikkelend trauma verlossen (geen kampioen meer sinds 2004) en zijn inhaalraces na een kansloze achterstand in de winterstop zijn legendarisch.